Mnemonika rovat

Liber Medicinalis

Poema medicum
Quintus Serenus Sammonicus

CAPITVLA
Praefatio

  1. Ad capitis curationem
  2. Ad emigranium medendo
  3. Ad porriginem depellendam
  4. Ad capillos tingendos
  5. Ad pthiriasin arcende
  6. Ad porrigini papulis et scabiis arcendis
  7. Frenesi et capiti purgando
  8. Defluxu capillorum
  9. Humoribus et perfrictionibus sedandis
  10. Elefantiasi propellendae
  11. Cutis et faciei vitiis propellendis
  12. Aurium vitiis succurrendis
  13. Oculorum dolores mitigando
  14. Dentium vitio et oris fetori medendo
  15. Uvae faucibus ⟨collo⟩ et quae mollienda sunt sanandis
  16. Tussi et coleribus sedandis
  17. Stomacho et digestioni
  18. Felli vomito et thisi
  19. Mammis sanandis vel stringendis
  20. Reiectioni cibi aut sanguinis abstinendae
  21. Iecoris et lateris vitiis medendis
  22. Spleni curando
  23. Praecordiis sanandis
  24. Lumbis et renibus sanandis
  25. Ventris dolori mitigando
  26. Hydropi depellendae
  27. Ventri molliendo
  28. Solutioni ventris et dysenteriae compescendae
  29. Lumbricis et tineis aspurgandis
  30. Colo sedando
  31. Vessicae et cauculo purgando
  32. Conceptioni et partui
  33. Profluvio cuiusque sanguinis et matrici
  34. Pilis quibusque internecandis
  35. Omnibus obscenis medendis
  36. Sciae et articulari morbo
  37. Furunculo medendo
  38. Carboni tollendo
  39. Panoi, vomicae et strumae depellendis
  40. Igni sacro dimovendo
  41. Podagrae medendae
  42. Vulneribus ferro aut verberibus factis
  43. Vulneribus quibuscunque casibus factis
  44. Hominis vel simiae morsu
  45. Serpentium morsibus et ⟨ad⟩ viperae virus excludendum
  46. Ictibus scorpii et morsibus aranei vel muris caeci
  47. Subitaneo dolori, febri atque ostocopo
  48. Quartanae typo remediando
  49. Tertianae typo remediando
  50. Cotidianae typo remediando
  51. Hemitritaeo depellendo
  52. Fracturis vel luxis sanandis
  53. Nervis incisis vel dolentibus et contractis
  54. Aegris somno adsciscendo
  55. Litargiae expellendae
  56. Comitiali morbo depellendo
  57. Regio morbo depellendo
  58. Infantibus dentibus vel strige inquietatis
  59. Combusturis igne vel frigore
  60. Venenis prohibendis
  61. Venenis datis
  62. Vulneribus et reduviae curandis
  63. Verrucis tollendis
  64. Hemorroidis medendis

Praefatio

Phoebe, salutiferum quod pangimus adsere carmen
inventumque tuum prompto comitare favore.
Tuque, potens artis, reduces qui tradere vitas
nosti et in caelum manes revocare sepultos,
qui colis Aegeas, qui Pergama quique Epidaurum,
qui quondam placida tectus sub pelle draconis
Tarpeias arces atque inclita templa petisti
depellens taetros praesenti numine morbos:
huc ades et quicquid cupido mihi saepe locutus
firmasti, cunctum teneris expone papyris.

I. Ad capitis curationem

Balsama si geminis instillans auribus addas,
tum poteris alacrem capitis reparare vigorem.
Vel quae septenis censentur gramina nodis
utiliter nectes vel corno ex arbore sertum.
Puleiumve potens una super aure locabis
aut illud mixto coctum clementer aceto
cauta nare trahes; seu visco lintea nexo
induces fronti seu tritae gramina mentae;
spongia cum tepidis adnexa liquoribus imbris
profuit aut hedera ex oleo colata vetusto;
profuit et cocleis frontem tractare minutis.
Si nocuit cerebro violentia solis aperto,
saepe chelidonia ex acido perducta liquore
sanavit; prosunt et amica papavera somno,
si prius in lento madefacta terantur olivo.

II. Hemicranio medendo

Portio si capitis morbo temptatur acuto,
alia diversam lana contecta per aurem
inducta prosunt et eodem balsama pacto;
alia vel ternis piperis terna addita granis
trita linis: certam dabit haec tibi cura salutem.

III. Ad porriginem depellendam

Est insensibilis morbus, sed noxia formae,
cum caput immensa pexum porrigine ninguit,
copia farris uti frendentibus edita saxis.
Hanc poterit malvae radix decocta levare;
aut tu fenuculum nitrumque et sulphura viva
contere, deinde caput permixtis ablue cunctis;
furfuribusve novis durum miscebis acetum,
ut varios crines tali des unguine puros;
prodest et tarda demptus testudine sanguis
et prodest cedro demissus ab arbore sucus.
Desinet interea glomerari farrea nubis
cessabitque gravis crebrae porriginis imber.

IV. Ad capillos tinguendos

Quos pudet aetatis longae, quos sancta senectus
offendit, cupiunt properos ⟨si⟩ abscondere canos
et nigrum crinem fuco simulare doloso,
his prodest acri contrita cupressus aceto
vel frons lentisci vel tristia poma sabuci;
lumbrici quoque terrestres miscentur olivo
et iuvenem praestant redivivo flore capillum.
Praeterea niveum poterit depellere vultum
resina ex facili cera viscoque coacta.
Ad rutilam speciem nigros flavescere crines
unguento cineris praedixit Tullius auctor.
Si praegnans artus captivi soricis edit,
dicuntur fetus nigrantia lumina fingi.

V. Ad pthiriasin arcendam

Noxia corporibus quaedam de corpore nostro
progenuit natura volens abrumpere somnos,
sensibus et monitis vigiles intendere curas.
Sed quis non paveat Pherecydis fata tragoedi,
qui nimio sudore fluens animalia taetra
eduxit, turpi miserum quae morte tulerunt.
Sylla quoque infelix tali languore peresus
corruit et foedo se vidit ab agmine vinci.
Saepius ergo decet mordax haurire sinapi,
vel nitro ac sale permixtis acidoque liquore
laxatis, ut sint simul alia, tangere corpus,
aut lacrimis hederae aut suco perducere cedri,
quin etiam furfur mixto medicatur aceto.
Vnda maris lendes capiti deducet iniquas
et quicquid crebri defendit silva capilli.

VI. Prurigini, papulis et scabie arcendis

Inlotus sudor vel copia nobilis escae
saepe gravi scabie correptis asperat artus.
Ergo lutum prodest membris adhibere fricatis,
quod facit ex asino saccatus corporis umor;
nec pudeat tractare fumum, quod bucula fudit;
stercoris ex porco cinerem confundito lymphis,
sic pavidum corpus dextra parcente foveto;
proderit ex oleo pulvis, quem congerit alte
dulcibus ex latebris patiens formica laborum:
convenit hinc tepido lita tradere corpora soli.
Ferventes papulas papiro curato liquenti,
aut acido Baccho miscebis farra lupini
atque hinc in calido percurres membra lavacro.
Pruritus autem salsos levat umor aceti
sive maris rabidi sudor cocleaeque minutae,
quarum contactu perimetur acerba libido.

VII. Phrenesi et capiti purgando

Ex vitio cerebri phrenesis furiosa movetur
amissasque refert frendens amentia vires,
sive calens febris iactatos exedit artus
sive meri gustus seu frigoris efficit aura.
Convenit calidis pecudum pulmonibus apte
tempora languentis medica redimire corona.
Inlotis etiam lanis suffire memento
cerritum; saepe horrendi medicantur odores.
Non semper praesens dolor est sanabilis: ergo
cura magis prodest venturis obvia morbis
atque ideo sanos etiam curarier est par.
Purgatur cerebrum mansa radice pyrethri,
unguitur et sucis, dederit quos parva sabucus,
expressusque hederae mandatur naribus umor
aut mixtum rutae cerebro instillatur acetum.

VIII. Defluxu capillorum et maculis capitis tollendis

Defluit expulsus morbo latitante capillus,
si raro lavitur; seu vis epota veneni
seu salamandra potens nullisque obnoxia flammis
eximium capitis tactu deiecit honorem.
Nonnunquam variant maculae parvisque parumper
orbibus aspersum ducit nova vulnera tempus.
Vipereae pellis cinerem his addito rebus
roboreasve pilas ursino iungito sevo
vel testudineo mala permulceto cruore.

IX. Umoribus et perfrictionibus sedandis

Saepe ita pervadit vis frigoris ac tenet artus,
ut vix quaesito medicamine pulsa recedat.
Si ranam ex oleo decoxeris, abice carnem,
membra fove. Parili ratione rigorem
urticae semen perceptaque frigora vincit.
Et cervina potest mulcere medulla rigorem.
Decoctum raphani semen cum melle vorabis.
Sive fel ursinum tepefacta dilue lympha:
proderit hoc potu; seu cassis ostrea testis
usta dabit cinerem, qui pro sale sumptus in escis
decutiet gelidum calefacto vertice virus.
Nonnullus liquidum sugit mulsumque sinapi
palatoque agitat pariter retinensque vomensque.
Alia nonnulli mandunt oleive liquore
perfundunt calido cerebrum nasique latebras.
Quidam lactucae credunt prodesse sapores.
Curandi modus hic et suavis et utilis idem est.

X. Elephantiasi propellendae

Est elephans morbus tristi quoque nomine dirus,
non solum turpans infandis ora papillis,
sed cita praecipitans funesto fata veneno
huic erit adversus cedri de cortice sucus
mustelaeque cinis vel fusus sanguis ab illa.
Nonnulli dixere serum prodesse bibendo.
Mentastri folium potu apposituque salubre est,
nec frustra bulbos et sulfura iungit aceto
qui cupit horribiles ad pristina reddere vultus.
Praeterea nitrum debes cum melle iugatum
spargere lacte bovis, varias sic unguere frontes.
Cerussam et chartam, quam gens Aegyptia mittit,
ture simul misceque oleo, quod flore rosarum
conditum est: line sic faciem, sic redde salutem.

XI. Cutis et faciei vitiis propellendis

Invida si maculat faciem lentigo decoram
nec prodesse valent naturae dona benignae,
erucam atque acidum laticem simul inline malis;
proderit et bulbus mellis dulcedine victus,
crudave dulcacido miscebis rapa liquori,
sanguine vel leporis morbus delebitur oris.
Frons salicis cum flore suo contrita medetur.
Saepiolae cineres ex ossibus omnia levant.
Cygneos adipes hilaro misceto Lyaeo:
omne malum propere maculoso ex ore fugabis.
Horrebit si livor atrox aut nigra cicatrix,
attrito sapone genas purgare memento.
Rugarum sulcos lentisci mastice tendes.
Si vero vitium est quod ducit ad impete nomen,
hoc matutina poteris cohibere saliva
seu folio platani, quod mansum mane vorabis.
Foeda fluunt curvi quae purgamenta cameli
urentur cineremque dabunt, iungentur aceto
mascula tura simul, divinaque cura valebit.

XII. Aurium vitiis succurrendis

Cum saevus teneras dolor alte sauciat aures,
fraxinea in flammis fundit quem talea sucum
instilla sive obscaenos ex virgine rores
aut sucum, ex folio dederit quem populus alba.
Saepe chelidoniae rapidum sociatur acetum
adiunctoque nitro procedit cura salubris.
Mentastri liquor expressus conducere fertur.
Infectum violis oleum bene consulit auri.
Annosa rubros si legeris arbore vermes,
ex oleo tere: sic tepidos infunde dolenti.
Si vero obstrusa sensus morietur in aure,
lumbricos terrae sevumque ex ansere rauco
excoque: vel veterem poteris dissolvere morbum.
Fella bovis surdis etiam prodesse loquuntur,
si iungas olidae grave quod minxere capellae.
Si vero incautas animal penetraverit aures,
proderit admixto pavidi fel muris aceto.
At si lympha nocens pervaserit, anseris aptus
immittetur adeps caeparum non sine suco,
qui gravis est oculis, sensum tamen auribus auget.
Vis et Phoebigenae divinam discere curam?
Si qua vel annosis confecta doloribus auris
plectitur, hoc uno medicamine cuncta vigebit.
Alia tu septem numero septemque lupinos
cervinam dabis in testam, tum Delphica frondis
addatur, mixto totum fervescat aceto:
doctus eris tepidos illinc immittere rores.

XIII. Oculorum dolori mitigando

Summa boni est alacres homini contingere visus,
quos quasi custodes defensoresque pericli
prospiciens summa natura locavit in arce,
sic tamen ut nullos paterentur desuper ictus
atque supercilio pavidi tegerentur opaco.
Sed dolor immeritum lumen si forte lacessit,
lana madens oleo noctu conectitur apte
viventisve nepae lumen gestatur amicum.
Ex folio caulis cineres confractaque tura
et laticem Bacchi fetae cum lacte capellae
desuper induces atque una nocte probabis.
Hyblaei mellis sucus cum felle caprino
subveniunt oculis dira caligine pressis.
Vettonicae mansus siccabit lumina sucus.
Si tenebras oculis obducit pigra senectus,
expressae marathro guttae cum melle liquenti
detergere malum poterunt vel vulturis atri
fella, chelidonio fuerint quae gramine mixta:
haec etiam annosis poterunt succurrere morbis.
Fel quoque de gallo mollitum simplice lympha
exacuit puros dempta caligine visus.
Sive columbarum fimus ⟨ad⟩miscetur aceto
seu fel perdicis parili cum pondere mellis.
Vina chelidoniae simili ratione iugantur
efficiuntque suo praeclaros unguine visus,
aspera quin etiam mulcent et rupta reducunt.
Si genus est morbi, miserum quod lumen adurit,
hic calor infuso mitescit lacte canino.
Si tumor insolitus typho se tollet inani,
turgentes oculos vili circumline caeno.
Anguibus ereptos adipes aerugine misce:
hi poterunt ruptas oculorum iungere partes.
Si vero horrendum ducent glaucomata plumbum,
spiritus alterius prodest, qui grana cumini
pallentis mandens visus exalat in ipsos.

XIV. Dentium vitio et oris fetori medendo

Haud facile est acrem dentis tolerare laborem:
quo magis est aequum medicam pernoscere curam.
Cum Baccho violas incoxeris, ore teneto.
Mansus item prodest sucis oleaster acerbis:
hinc oscedo fugit, linguae quoque vulnera cedunt.
Cum vino piper et nitro tepidum inde dolenti.
Saepe chelidoniae suco vel lacte capellae
sanescunt dentes aut tauri felle iuvantur.
Aut acidi latices clauso volvuntur in ore.
Manditur apta rubus gingivis et bona labris.
Lentiscus myrtusque emendant oris odorem.
Quod vero assumpsit nomen de dente fricando,
cervino ex cornu cinis est, aut ungula porcae
torrida, vel cinis ex ovis, sed non sine vino,
muricis aut tosti vel bulbi extincta favilla.
Ambitiosa putas? Sunt ista salubria cunctis.
Exesos autem dentes si forte quereris,
ure fimum muris, patulis et hiatibus adde;
vel cinerem dentis cervini extinguere aceto
convenit atque cavis immittere partibus apte.
Prodest et pulvis lumbrici corpore tosto.
Ora ambusta cibo sanabis lacte canino.
Saepe etiam gelida gingivas collue lympha,
dentibus ut firmum possis servare vigorem.
Si vero infandum proserpit ad intima vulnus,
permisceto salem parili cum pondere turis:
hinc tractato locum: miram experiere medelam.
Aut tu sume pilam, quae caudis haeret ovinis:
haec siccata dabit molles et fracta farinas,
huius et attritu taetrum mulcebitur ulcus.

XV. Uvae faucibus collo et quae mollienda sunt medendis

Aegrescunt tenerae fauces, cum frigoris atri
vis subiit vel cum ventis agitabilis aer
vertitur atque ipsas flatus gravis inficit undas
vel rabidus clamor, fracto cum forte sonore
plenum radit iter. Sic est Hortensius olim
absumptus; causis etenim confectus agendis
obticuit cum vox domino vivente periret
et nondum extincti moreretur lingua diserti.
Ergo omni studio quaeres inhibere dolorem.
Simplicibus lymphis confunditur aerium mel,
additur excussus nivea similagine furfur:
decocta haec clauso simul exercentur in ore.
Praeterea fauces extrinsecus unguere prodest
ursino et tauri sevo cerisque remissis,
omnia quae geminis aequabis lancibus ante.
Disce etiam miram ex humili medicamine curam.
Attiaco melli iunges agreste papaver
decoctumque simul mandes mansumque vorabis.
Crinitae porri radices quinque coquantur,
hinc aqua non fervens volvatur fauce sonora
nec tamen in stomachum descendat gutta patentem.
Si vero adflictam languor deiecerit uvam,
tunc horas aliquot pronus recubare memento;
aut illam pulvis tosti relevabit anethi
aut cinis ex coclea vel torrida brassica flammis.
Angina vero mixtum sale poscit acetum,
quod refert clauso versatum agitare palato.
At si cervices durataque colla rigebunt,
(mira loquor) geminus mulcebitur unguine poples:
hinc longum per iter nervos medicina sequetur;
anseris aut pingui torpentia colla fovebis.
Inditur et valido multum lens cocta in aceto
aut caprae fimus ex bulbo aut cervina medulla:
hoc etiam inmotos flectes medicamine nervos.
Quos autem vocitant tolles, attingere dextra
debebis, qua gryllus erit pressante peremptus.

XVI. Tussi et choleribus medendis

Noxia si cholerum penitus saevire venena
perspicies, cocta lactucae fronde levabis,
proderit et caules adsumere saepe madentes.
Interdum fauces tussi quatiuntur atroci:
alia tum sumis decocta et melle peruncta,
semina vel raphani permixto dulcia melle.
Aut si fraxinea semen de fronde revellis,
interiora vora, vetitus contingere dente.
Ovum melle teres domitum ferventibus undis
marrubiumve potens: haec faucibus optima sumes
frenabisque gravem facili medicamine tussim.

XVII. Stomacho et digestioni

Qui stomachum regem totius corporis esse
contendunt, vera niti ratione videntur.
Huius enim validus firmat tenor omnia membra
aut contra eiusdem franguntur cuncta dolore.
Quin etiam, nisi cura iuvat, vitiare cerebrum
fertur et integros illinc avertere sensus.
Lactucae semen nigrae, quod lignea pila
triverit, admixto ieiunus sumito melle;
sed coclear trinum gustu tibi sufficit uno.
Aut tritum semen raphani mulsumque iuvabit;
sive duae partes apsinthi ac tertia rutae
decoctis potantur aquis siliquaeque madentes,
semina vel marathri fetae cum lacte capellae;
puleium quoque decoctum curabit amice.
Et potu et fotu stomacho conducit acetum.
Seu cocleas undis calefactas ac prope victas
suppositis torre prunis vinoque garoque
perfusas cape: sed prodest magis esse marinas.
At male digestis si crapula saeviet escis,
ex pipere et calida florem de rore marino
ebibe; seu salibus piper adde et tenue cuminum,
quae coctis iunges epulis ac rapta vorabis.
Aut cubitum pergens sucum cape tristis aceti.
Ventriculus mergi tactus sale theriacusque
tosto pane super, piperis quoque pulvere multo
miscetur: capies divinum munus in istis.
Proderit hoc stomacho, victas et concoquet escas:
grana peregrini piperis diffindito quinque,
nicolao molli quae mane inserta capesses.

XVIII. Felli vomitu et pthisi

Lutea si crescent et cunctis noxia fella,
alia parva novem, piperis tot permole grana,
quae cyatho diluta gari mandesque bibesque:
haec iterum septena capis, post denique quina.
Praeterea caules, si frondet passa, sabuci
decoctos sale permisces ac spargis olivo:
tum capis ac tali auxilio fella horrida purgas.
Prosunt et pelagi latices, quos pondere iusto
dulcibus adsocias lymphis mellique liquenti.
Et niveus prodest ex ubere sucus asellae,
si tepido vinum infundas ac mella piperque.
At vomitum radix narcissi pota movebit.
Si vero pthisis annoso sedet improba morbo,
intritas vino cocleas hausisse iuvabit.
Proderit et veteris sevi pila sumpta suilli,
quo scapulas quoque perducit medicina salubris.

XIX. Mammis sanandis vel stringendis

Ubera fecundo valde lactentia suco
saepe sibi noxae nimium manando fuerunt:
faece igitur valida saevi reprimentur aceti.
Post partum tumidas iniuste adsurgere mammas
interdum aspicies: harum mala commemoratur
murinum fimus ex pluvio sedare liquore.
Sin autem clausas penitus dolor angit acerbus,
lumbricis terrae turgentes ungue corymbos.
Si castigatas studium est praestare papillas,
ex hedera sertis ambas redimire memento,
protinus et raptas fumis mandare coronas;
anseris aut sevum pariter cum lacte tepenti
aut ovum inlinito, tulerit quod garrula perdix.
Praeterea pluvio decocta papavera rore
haerescant, multis post absolvenda diebus.
Vis et Phoebigenae caelestia sumere dona,
ubera cum taetris laniata doloribus horrent?
Navis ramentum et quae nomine prasion herba est
et quae vulgari sermone insana vocatur
(Graecus hyoscyamon propria scit dicere lingua)
nec non et calami radix lapathique legumen
mixta dabunt miras (experto crede) medelas.

XX. Reiectioni cibi aut sanguinis abstinendae

Si stomachus nondum concoctas expuit escas
et magis atque magis vitium recolendo valescit,
alia caedemus crebrumque trahemus odorem.
Sin etiam rutilus referetur pectore sanguis,
sorbitio mentae, raphanus vel cocta iuvabit.
Saepe lapis teritur (specularem nomine dicunt)
et mixtis hauritur aquis sistitque cruorem.
Vritur interdum raptus de subere cortex,
et cinis ex calido prodest epota Lyaeo;
ovorum cinis aut coclearum aut denique melis
aut cinis ex salicum ramis prodesse putatur;
aut platani pilulas acri infundemus aceto:
nullus erit sanguis, quem non cibus iste moretur.

XXI. Iecoris et lateris vitiis medendis

Si mollis iecoris fibras dolor angit acerbus,
protinus ex mulsa potanda elelisphagus herba est,
sumitur aut semen, quod fraxinus alta profudit,
vulturiive iecur vel ius perdicis apricae.
Praeterea simili dragma pix dura piperque
franguntur; sic in mollito pulvere iuncta
egelidis miscentur aquis recreantque bibentem.
Absinthi quoque decocti potabitur humor.
Si latus immeritum morbo temptatur acuto,
accensum tingues lapidem stridentibus undis,
hinc bibis; aut aceris radicem tundis et una
cum vino capis: hoc praesens medicamen habetur.
Quid referam multis conposta Philonia rebus,
quid loquar antidotus varias? Dis ista requirat,
at nos pauperibus praecepta dicamus amica.
Nec non et iecoris quaeretur fibra lupini
iungeturque simul costum foliumque piperque;
diluta quae duro dantur potanda Lyaeo.
Est et vis morbi, quod ’telum’ commemoratur,
cum subito dolor insanus furit incitus ictu:
Persicus huic potum e nucleo dabit interiore;
quae mihi cura satis casu monstrante probata est.

XXII. Spleni curando

Quando lien tumido circumligat ilia vinclo
et plena splenis demonstrant membra rigorem,
mollibus ex hederae tornantur pocula lignis:
hinc trahet adsuetos aeger quoscunque liquores.
Aut viridis coctorum holerum potabitur unda.
Proderit exsucto fluvialis hirudo cruore,
sive myrica potens seu ros cum pane marinus,
aut hederae sucus potu apposituque iuvabit.
Nec non intactam ferro quam videris alnum,
huic liber eripitur ferro sine decoquiturque,
donec victarum pars tertia subsit aquarum:
hinc medico potu pulsus dolor omnis abibit.
Nonnulli memorant consumi posse lienem,
si qui ervum semper ieiuno sumpserit ore.
Arida ficus item fervente domatur aceto
et trita inlinitur, vel splen apponitur haedi.
Marrubium in vino potum prodesse loquuntur.
Praeterea piper ac nepetae cum flore et anethum
nicolausque, apio ac boletus iungitur una:
horum decoctos latices potare salubre est.
Puleium, abrotonum nitida cum mastice coctum
ac thymbrae speciem, quam commemorant cephaloten,
praedixit spleni deus Idae posse mederi.
Dulcia Plautus ait grandi minus apta lieni.
Splen tumidus nocet et risum tamen addit ineptum,
ut mihi Sardonicis videatur proximus herbis,
irrita quae miseris permiscent gaudia fatis.
Dicitur exsectus faciles auferre cachinnos
perpetuoque aevo frontem praestare severam.

XXIII. Praecordiis sanandis

Languida si duro turgent praecordia morbo,
miscetur mulsae farris sextarius undae
nec non et lini tunsum siliquaeque legumen:
haec decocta simul nondumque tepentia nectes.
Aut quae poma Cydon Cretaeis misit ab oris
cocta lines, durum ut possis mollire tumorem.
Ocima praeterea bulbive linuntur amari.
Proderit et lymphis corpus mersare marinis.
Quin etiam catulum lactantem adponere membris
convenit: omne malum transcurrere fertur in illum;
cui tamen extincto munus debetur humandi.
Humanos quoque contactus mala tanta sequuntur
et iunctus vitium ducit de coniuge coniux.
Quod superest styraci iunges ramenta carinae
quodque decem ex rebus confit simul atque vocatur,
masticis addentur fractae iam mollia farra:
talibus auxiliis praecordia fota resident.

XXIV. Lumbis et renibus sanandis

Cum saevit penitus haerens iniuria lumbis,
igne lapis candens datur exultantibus undis:
hoc poteris potu tristem superare dolorem.
Aut pice cum molli nitrum sulphurque et acetum
sucida lana rapit contacta calentibus isdem:
proderit hanc aegris crebro perducere membris.
Aut caput asparagi cum vino sume vetusto
seu mavis adpone: modus conducit uterque.
Aut adipe inmixtum lumbis inductio sulphur.
Saepe chelidoniam cum suco Palladis addes
farraque quae tremulis prosunt sudantia flammis.
Fertur amygdalinae sucus nucis esse bibendus:
pinsitur haec tepidoque absorbitur indita fonti.
Aut tres ex vino cocleas fervescere coges
cumque suis domibus franges; piperis quoque grana
ter quina adicies potuque iuvaberis illo.
Furfur item parca fuerit cum fervidus unda,
post oleo madidus saccis immittitur aptis,
quos vix passuris urentes addito membris.
Prodest cervinae violens natura medullae.
Nec nocuit ciceris cocti potasse liquorem;
aut mixtam teneris madidamque elelisphacon undis
contere tumque simul cum mastice confer anethum
quodque decem ex rebus componi ex nomine clarum est:
his continge locum: deus haec mihi certa probavit.

XXV. Ventris dolori mitigando

Si dolor insanus tota desaevit in alvo,
heminis tribus in lympha⟨e⟩ validam coque rutam
atque apium, donec duplex pars desit aquarum:
potus erit medicus non detractante palato.
Praeterea nivei sterilis testa uritur ovi;
quae postquam in taetram fuerit conversa favillam,
ex calidis potatur aquis et pota medetur.
Nec non iungenda est utero nova virga myricae:
inlaesa haec ferro terraque intacta geratur.
Aut medio ventris prodest aspargere terram,
quam signaverunt vestigia pressa rotarum.
Proderit et pulvis facili sub cardine raptus.
Quin etiam ex lymphis tritum potare cuminum
conveniet, quod iam nobis documenta probarunt.
Menta quoque hoc pacto medicos dabit hausta sapores.
Coeliacos autem recreabis pane salubri,
quem madido farre efficies ac mollibus ovis,
quorum testa fero prius evanescat aceto.
Refert et teretes bulbos mollire terendo
cumque his Lenaei durum potare fluentum.

XXVI. Hydropi depellendae

Corrupti iecoris vitio vel splenis acerbus
crescit hydrops aut cum siccatae febre medullae
atque avidae fauces gelidum traxere liquorem.
Tum lympha interius vitio gliscente tumescit
secernens miseram proprio de viscere pellem.
Conveniet tenerae radix decocta sabuci
in geminis calidi cyathis potanda Lyaei.
Fraxineum semen cum Bacchi rore bibendum est.
Nec non adposito curantur dropace membra,
qui subito raptos ventos sucosque [mire] revellit.
Nec non in tepidis convolves corpus harenis.
Adposituque leves nepetae gustuque iuvabunt.
Saepe et scillino pelluntur noxia Baccho.
Elleboro bene purgatur lymphaticus error.
Aut huius vice sementis scopulosa genestae
miscetur mulsis et cautis ducitur undis.
Est qui praevalidum fricto sale miscet acetum
atque olei suco, refricatque albentia membra
aut calido filicis radicem mollit Iaccho,
unguine quo frangit vires languoris aquosi.

XXVII. Ventri molliendo

Saepe cibi specie, vitio vel corporis ipso
potibus aut duris restricta morabitur alvus.
Vincetur talis mora gramine Mercuriali,
cuius aquam cocti minimo cum melle bibemus.
Prunaque conveniunt, quae mittit clara Damascus.
Multos praeterea medici componere sucos
adsuerunt; pretiosa tamen cum veneris emptum,
falleris frustraque immensa nomismata fundes.
Quin age et in tenui certam cognosce salutem.
Aut igitur tectum lana supponis alumen
aut edis in patinis tenerae decocta sabuci
vel cum lacte caprae salsum mulsumque capessis.
Crede tamen potum meliorem lactis equini:
dicitur hic dulces asinae praevincere sucos.
Silvestris fici lacrimam prodesse loquuntur.
Quodque ratis melius verbis dicemus Horati:
’mitulus et viles pellunt obstantia conchae’.
Sed cocleas prius est urtica aut furfure pasci:
purior hinc gustus noxa sine moverit alvum.
Saepe thalassomeli adiecto cumulavimus imbri:
haec purgant, parili fuerint si pondere mixta.

XXVIII. Solutioni ventris et dysenteriae compescendae

Tam varii casus mortalia saecla fatigant,
ut sint diversis obnoxia corpora morbis.
Saepe etenim nimio cursu fluit impetus alvi:
frenatur, mixto cum fervet brassica vino
aut cerasi victum longo iam tempore pomum.
Sucus Aminei cum pane medetur Iacchi
vel bene permixtum calida potatur acetum:
vile quidem facili factu, tamen utile potu.
Si laedent medica data purgatoria dextra,
adiecto piperis medicatur pulvere calda.
Sin autem longo decurrent intima fluxu
atque immane malum multo iam tempore gliscet,
torridus ex vino cortex potabitur ovi.
Ramentum nivei credunt prodesse elephanti.
Arbore Pyramea cortex derepta coquetur
axe sub aetherio, tum nigro mixta Lyaeo
inmensum poterit potu retinere fluorem.
Numinis aut iussu cedrini mastice misces
mollitamque picem et rasum de navibus unguen:
languida quo fidens medicamine membra fovebis.
Proderit et pueris, quos dentis origo fatigat,
castaneas coxisse nuces et sorba vetusta
atque apium caulesque, rubus quos fundit acuta:
potio quae fluidam consumpta morabitur alvum.

XXIX. Lumbricis et taeniis aspurgandis

Quid non adversum miseris mortalibus addit
natura, interno cum viscere taenia serpens
et lumbricus edax vivant inimica creanti?
Quod genus assiduo laniat praecordia morsu,
saepe etiam scandens oppletis faucibus haeret
obsessasque vias vitae concludit anhelae.
Ergo cinis cornu cervini proderit haustus
vel nepetae tritum ex vino vel lacte capellae;
nec non et sucus medici potatur aceti.
Prodest praeterea cum Baccho Persica frondis.
Democritus memorat mentae conducere potum.
Sumitur abrotonum nec non et vile melanthum.
Alia per sese sanant aut vis coriandri.
Quin et marrubium decoctum haustumque iuvabit.
Puleiumve potens et agreste iugatur anethum:
synthesis haec prodest unda mollita calenti.

XXX. Colo sedando

Cum colum, invisum morbi genus, intima carpit,
mande galeritam volucrem quam nomine dicunt.
Aut pavidi leporis madefacta coagula pota.
Sive apio nepetas tereti cum mastice iunge
nec non et species ambas halantis anethi,
quarum decoctos patiens haurito liquores.

XXXI. Vessicae et calculo purgando

Si cui vessicae tardus cunctabitur umor,
haec mora rumpetur vino pervicta vetusto.
Proderit ex parvis acinos potare sabucis
aut hederae sucum aut lacrimosi trita sinapi.
Nec non resinas ex Oricia terebintho
in speciem erviliae parvos glomerabis in orbos,
quos ternos tepida mixtos hausisse medella est.
Quondam etiam nimio praeceps urina fluento
inrigat exuvias obscaenoque inficit imbri:
tum leporis cerebrum ex vino potare licebit.
Si dolor internam vessicae concoquet alvum,
subveniet radix frondosae epota cupressi
puleiumve potens domitum ferventibus undis.
Si vero in lapides densus convertitur umor,
qui retinent cursus gemitumque dolore frequentant,
saxifragam seu spongiten succurrere credunt.
Praeterea semen myrti silvestris Iaccho
atque oleo mixtum bibitur, nec desit acetum,
vinaque sumantur fricto condita cumino;
sive palumborum capitur fimus acre ferorum
dulcacidis sparsum sucis trituque solutum;
nec non obscaenus caprae potabitur humor:
obruet hic morbum labefactaque saxa remittet.

XXXII. Conceptioni et partui

Inrita coniugii sterilis si munera languent
nec subolis spes est multos iam vana per annos
(femineo fiat vitio res necne, silebo:
hoc poterit magni quartus monstrare Lucreti) -
sed natura tamen medicamine victa potenti
saepe dedit fetus studio curante paratos.
Aut igitur leporis consumit femina vulvam
aut, ovis in stabulis fractas cum ruminat herbas,
pendentem spumam molli deducit ab ore
atque illam meminit mixto potare Falerno.
Mercurialis item capitur communiter herba,
si cubitum noctu coniunx festinat uterque.
Atque ubi iam certum spondet praegnatio fetum,
ut facili vigeat servata puerpera partu,
dictamnum bibitur, cocleae manduntur edules.
Aut qui olim menses minus octo moratus in alvo est
inrumpit thalamos et nexus solvit inertes......
Repente pulei ⟨potus⟩ quoque amico convenit imbre,
cuius opem veram casus mihi saepe probarunt.
Quin etiam stercus supponunt vulturis atri,
sentiat ut minime partus quam proximus urget.
Ova etiam rutae et fragili miscentur anetho,
quae diluta levi Baccho atque exhausta medentur.

XXXIII. Profluvio cuiuscunque sanguinis et matrici

Si modicus pleno manat de corpore sanguis,
subvenit, at nimius cum vita funditur ipsa.
Quapropter multo naris completa cruore
cum fluit, attritus cimex conducit odore.
Lana oleo madefit, sed nondum lauta, rosato:
haec datur in nares vel claudit densius aures.
Contritis prodest cocleis perducere frontem
aut galli cerebro vel sanguine mite columbae.
Quod nisi supprimitur sanguis, potandus et ipse est.
Praeterea Phariis caput emetire papyris
detrahe quod superest: illo genitalia necte,
femineas illinc prodest vincire mamillas.
Menstruus inmenso si profluit impete sanguis,
sucida lana malos remoratur subdita cursus,
mortua quin etiam producit corpora partu.
Sed quaecumque fluit vis inmoderata cruoris,
subernus cortex calidis potatur in undis
ante minutatim studio vincente terendus.
Pulei calido purgatur femina potu.
Sed si forte cruor clausa cunctabitur alvo,
aut molles nepetae aut rutae quacunque bibentur.
At si puniceos fundit vessica liquores,
marrubium ex passo tritum perfunditur undis:
hi poterunt haustus rutilum purgare colorem.
Relliquias partus laetatibi detrahet herba.
Quod si feminei properabit sanguinis imber,
est qui frusta molae percussu decutit uno,
quorum aliquod lanis tectum ad praecordia nectit,
haec simul incantans: sisti debere cruorem,
ut lapis ille viae solitos iam destitit orbes.

XXXIV. Pilis quibus⟨cum⟩que internecandis

Mobilis hirsutas horret lascivia saetas
et gaudet rapto nudari flore pilorum.
Sed bona nonnumquam vellendi causa videtur,
corpora cum relevat ratio manifesta salutis.
Namque oculos infesta pilorum tela lacessunt,
quodque illis dederat vallum natura tuendis,
inde inimica seges proprios desaevit in orbes.
Ergo locum crinis vulsi continge cruore
quem dat avis, tremulis simulat quae pellibus alas,
sanguine vel ricini, quem nigro de cane velles.
Praeterea quascunque voles avertere saetas
atque in perpetuum rediviva obcludere tela,
corporibus vulsis saniem perducito ranae,
sed quae parva situ est et rauco garrula questu.
Nec non e stagnis cessantibus exos hirudo
sumitur et vivens Samia torretur in olla:
haec acidis unguit permixta liquoribus artus
evulsamque vetat rursus procrescere silvam.

XXXV. Omnibus obscaenis medendis

Dicendum et quae sit membris medicina pudendis.
Languidus antiquo purgatur penis Iaccho
ac super inlinitur fecundae felle capellae.
Mane novo myrti frondes commandere prodest
qui dolet, atque illas in vulnus despuat ipsum.
Faece etiam vini genitalia lauta levantur,
et tumidos testes Nereia lympha coercet
vel bulbi ex mulso vel cera inmixta cupresso
aut faba cum tepidis Bacchi decocta fluentis.
Ramicis inmensum fertur cohibere tumorem
far madidum lymphis et feralis fronde cupressi,
unde etiam potu frons haec memoratur amica.
Sin autem existet duratis glandibus inguen,
proderit induci cocleas cum melle minutas.
Obscaenos si pone locos nova vulnera carpent,
horrentum mansa curantur fronde ruborum.
At si iam veteri succedit fistula morbo,
mustelae cinere immisso purgabitur ulcus,
sanguine vel ricini, quem bos gestaverit ante.
Herba chelidoniae fertur cum melle mederi
herbaque cum sevo foliis de mille vocata.

XXXVI. Ischiae et articulari morbo

Saepius occultus victa coxendice morbus
perfurit et gressus diro languore moratur.
Populus alba dabit medicos de cortice potus;
nec non et tenerae gracili de fronde genestae
arreptos caules acidoque liquore madentes
sumere conveniet, rubiam quoque ducere potu
aut ex Bithyno cocleas haurire Lyaeo.
Si vero articulos tabes inimica per omnes
haeserit, ex ficu betas cum melle ligabis
vel pelagi latices, simul et Baccheia dona
sumere curabis: nimio sed parcito vino:
Ennius ipse pater, dum pocula siccat iniqua,
hoc vitio tales fertur meruisse dolores.

XXXVII. Furunculo medendo

Cum sanguis nimius puri permixtus atroci
aestuat et papulas alte sustollit acutas,
resinam misces et saxis hordea fracta:
conspersa haec tepidis apponere convenit undis.
Vis et hyoscyamum cerae sevoque iugatum
nectere? Non minus haec poterit medicina iuvare.
Praeterea fimus, ex gallo quod legeris album,
imbribus ex acidis fidens appone dolenti.
Auribus aut pecudis molles expromito sordes,
unguine quo fotis dabitur medicina papillis.

XXXVIII. Carboni tollendo

Horrendus magis est perimit qui corpora carbo:
urit hic inclusus, vitalia rumpit apertus.
Hunc veteres olim variis pepulere medellis.
Tertia namque Titi simul et centesima Livi
charta docet, ferro talem candente dolorem
exactum aut poto raporum semine pulsum;
ni fieret, dixit, vix septem posse diebus
vitam produci: tanta est violentia morbi.
Dulcacidum laticem cum lini semine iunge
atque fimum Paphiae pariter compone columbae:
hinc line duratas partes et clausa venena.
Praeterea triti reserant adoperta lupini.
Nonnullus calcem vivam dissolvit aceto
fumantemque nivem papulis apponit acerbis.
Est qui gallinae perducat stercore corpus.
Alia vel piperi iuste commixta linuntur.
Pythagorae cognata levi condita cumino
proderit aut madida fermentum polline turgens.

XXXIX. Panoi vomicae et strumae depellendis

Sunt alii, quos dira movet natura, tumores
non minus horrendi, sed non ita perniciosi,
vomica qualis erit vel eidem proxima quaedam.
Simplice resina miscebimus hordea tunsa
et mulsos amnes et purgamenta columbae:
his bene decoctis languentia membra foventur.
Mollis odorato faba iungetur coriandro:
proderit appositum mollitque aperitque tumorem.
Aut de phasganio radix decocta palustri,
quae salis admixto tundetur condimento;
proderit et mansum quod traxeris arbore viscum.
Gramen hyoscyami cerae sevoque vetusto
concilia mixtisque locos perduce dolentes.
Exercere etiam iusserunt corpora prisci.
Ovum defundes in fictile, deinde putamen
marrubii suco implebis, post melle liquenti
omnia consociata tepenti prospera potu
sumuntur: reserantque malum purgantque levantque.

XL. Igni sacro dimovendo

Est etiam morbi species, quae dicitur ’ignis’,
languida quod multo torrentur membra calore.
Vel tu vicino sevum bovis igne remittes
mollitumque lines vel oloris faecibus ova,
sed non cocta, dabis: sic torrida membra fovebis.
Lumbricus terrae mixto inducetur aceto
aut parili nova ruta modo, sed iungis olivum.
Ovaque cum betis prosunt super inlita tritis.
Alia dant cinerem sociandum oleoque garoque,
unguine quo gliscens deponet flamma furorem.
Saepe chelidoniae pars candida. Iungitur ovi,
quae modico potu, sed valde trita, capesses,
admiscere memor lymphas amnemque Falernum.

XLI. Podagrae depellendae

Quaedam etiam rabidae medicamina digna podagrae,
cui ter tricenas species Epidaurius ipse
dixit inesse deus? Requiem tamen indere morbo
fas erit et tristem saltem mulcere dolorem.
Ergo age et abreptam salicis frondemque librumque
cum vino tere, tum contractos perline nervos.
Aut cum prima mali sese ostentabit origo,
fervida non timidis tolera cauteria plantis
seminecisve hirci reserato pectore calces
insere: sic dirae reprimes primordia pestis.
Aut si corruptus persederit altius umor,
trita cupressus ibi Baccho iungetur acerbo,
panibus et teneris, cohibebitque addita questus.
Parva sabucus item, hircino conlita sevo,
triticeaeque acido manantes amne farinae,
aut nitido ranae decoctum viscus olivo
sive chelidoniae sucus sale mixtus aceto.
Sunt quibus apposita siccatur hirudine sanguis.
Non audita mihi fas sit, sed lecta referre:
hoc quidam rabidus morbo per tempora messis
vicino plantas frumenti pressit acervo
evasitque gravem casu medicante dolorem.

XLII. Vulneribus ferro aut verberibus factis

Naturae vitiis medicas obiecimus artes,
nunc et fortunae iaculis obsistere par est.
Si cui forte chalybs teneros violaverit artus,
necte adipes vituli simul et tritam chamecisson
nec pudeat luteae stercus perducere porcae.
Sin autem saevo laceratum est verbere corpus,
tum lixiva cinis ceras dissolvit et ova
admixtoque oleo vibices comprimit atras.
Si vero infrenus manat de vulnere sanguis,
purpura torretur conchyli perlita fuco,
huius et atra cinis currentem detinet undam.
Verrucae quoque desectae frenare cruorem
dicitur ambustus Tyrio de vellere pulvis.
Praeterea nimios reserati vulneris amnes
feniculi cinis adstringit vel fimbria porri.
Sive fimus manni cum testis uritur ovi
et reprimit fluidos miro medicamine cursus.

XLIII. Vulneribus quibuscumque casibus factis

Quam magna humanae mala pondera condicionis!
Tam multae innumeri species mihi vulneris adsunt,
ut nequeam proprias cunctis adscribere curas.
Isdem igitur monitis casus sanabimus omnes,
sic tamen ut nullus medicinam luserit error.
Ergo, modus quicunque obtinget vulneris atri,
contritus cum melle dabit medicamina bulbus
herbaque quae nomen foliis de mille recepit,
appositu prodest adipi permixta vetusto.
Sucida cum tepido nectetur lana Lyaeo
ambustaeve cinis complebit vulneris oras,
concludet vero vel frons vel ramus ab ulmo.
At sucis hederae pulchrescit foeda cicatrix.

XLIV. Hominis aut simiae morsu

Sive homo seu similis turpissima bestia nobis
vulnera dente dedit, virus simul intulit atrum,
Vettonicam ex duro prodest absumere Baccho.
Nec non et cortex raphani decocta medetur,
si trita admorsis fuerit circumlita membris.

XLV. Serpentium morsibus et ⟨ad⟩ viperae virus excludendum

Cuspide non quisquam, longae neque caede sarissae,
fulmine non gladii, volucris nec felle sagittae
quam cito vipereo potis est affligier ictu.
Quare aptam dicamus opem sucosque medentes.
Quae nocuit serpens, fertur caput illius apte
vulneribus iungi: sanat quae sauciat ipsa
ut Larissaea curatur Telephus hasta.
Proderit et caulem cum vino haurire sabuci
aut coctum raphani librum tritumque ligare
sive etiam celsa folium do mole cupressi.
Manabit lactens caprifici sucus opellam.
Aut tithymallus atrox vulnus contrita perunguet.
Carduus est nondum doctis fullonibus aptus:
ex illo radix tepido potatur in amni.
Cervino ex fetu diluta coagula vino
sumuntur, quae res membris agit atra venena
aut ferulae radix potatur in imbre Lyaei
Vettonicaeve leves, gallinae aut iura vetustae.
Si vero horrendum vulnus fera iecerit aspis,
urinam credunt propriam conducere potu:
Varronis fuit ista senis sententia. Nec non,
Plinius ut memorat, sumpti iuvat imber aceti.
Dicendum et quae sit praecox medicina timenti;
cautio namque potest diros praevertere morsus.
Si iecur exsectum tardo de vulture portes,
erucis aut si totos perduxeris artus,
quas prius attritas vehementi adspargis aceto.
Aut tu cervina per noctem in pelle quiesces
aut genere ex ipso dentem gestabis amicum.
Toxica praetera qua sint pellenda medella,
expediam: sanguis poterit prodesse caninus,
qui facili potu antidotus imitatur honestas.
Vis et mirificos cautus praediscere odores,
accensis quibus arcetur taeterrima serpens?
Aut styracem torres aut diri vulturis alam
vel nepetam aut frondem rigidae stirpemque myricae.

XLVI. Ictibus scorpii et morsibus muris caeci

Sunt minimae specie, sed dirae vulnere pestes,
quae magis in tenui latitantes corpore fallunt,
scorpius ut gravis est et araneus: haec mala semper
captant securos multa iam nocte sopores.
Et documenta dedit nobis prostratus Orion,
magna quod exiguis perimantur saepe venenis.
Quod si vulnus atrox incussit scorpius ardens,
continuo capitur; tunc digna caede revulsus
vulneribusque aptus fertur revocare venenum.
Aut calidis pelagi lymphis loca laesa foventur.
Sive meri potu dissolvitur improba pestis.
Ad cunctos autem morsus ictusque minorum
caseus aptus erit pavidae de lacte capellae
cumque hoc absumi debebit origanus herba:
haec duo mirificis curabunt icta medelis.
Nec non fenuculo calidum adnectetur acetum
aut vivum sulphur sicci cum faece Lyaei.
Exiguo piperis cerebrum conspargito galli,
quo lita sanescent depulso membra dolore.
Sin autem muris nocuit violentia caeci,
quae sola signavit volvendis orbita plaustris,
inline: mira datur vili de pulvere cura.

XLVII. Subitaneo dolori, febri atque ostocopo

Nunnunquam existit subiti nova causa doloris,
cuius origo latet, certis reprimenda medelis.
Namque chelidoniam mixto sale nectere prodest
velleraque infuso recalentia sulphure sanant.
Ostocopum lento conducit melle perungui.
Sin autem calidae depascent corpora febres,
tunc apii sucus leni sociatur olivo:
membra lines, fotuque ferus mulcebitur ignis.
Nec spernendus adeps, dederit quem bestia meles.
Seminecis cervi lacrimam immiscere liquori
convenit atque artus illinc mulcere calentes.
Febribus at longis galli nova iura vetusti
subveniunt, tremulis etiam medicantia membris.

XLVIII. Quartanae typo remediando

Nec tu crede levem dilato tempore febrem,
quae spatium sibi dat, magis ut cessando calescat:
letali quoque grassatur quartana calore,
ni medicas adhibere manus discamus et herbas.
Alia non pudeat terno cum cimice trita
et diluta mero mediis haurire diebus;
aut teneram iecoris murini ducere fibram,
quattuor ut duri iungantur scripula Bacchi.
Mira est apsinthi cum simplice potio Lympha.
Sume tribus digitis adprensum semen anesi,
tantundem marathri nec mulsum desit aceti,
in cuius cyatho praedicta salubriter hauris.
Maeoniae Iliados quartum suppone timenti,
aut leporis trepidi diluta coagula trade.
Prodest et potu, sed mulsus, Doridis umor.
Quidam etiam miranda ferunt, veniente calore
iurantes ludum Veneris munusque petendum.
Sed prius est oleo parvas fervescere ranas
in triviis illoque artus perducere suco.

XLIX. Tertianae typo remediando

Est etiam alternis febris rediviva diebus,
tempora discernens quasi iustae pondere librae.
Vt possis igitur talem prohibere furorem,
involves cera sine caudis grana cumini
puniceaeque indes pelli colloque ligabis.
Pulei ramus lanae velatus amictu
tempore suspecto medicos praebebit odores.
Praeterea tritus cimex sorbendus in ovo,
horridus attactu, sed gustu commodus apto.

L. Cottidianae typo remediando

At qui continuis non cessat adire diebus,
sed tantum certas morbus discriminat horas,
triticeum metuit granum, si credere dignum est,
quod latitans fracto fuerit sub pane repertum.
Nec non ossa iuvant saeptis inventa domorum:
convenit haec tereti pendentia subdere collo.
Multaque praeterea verborum monstra silebo:
nam febrem vario depelli carmine posse
vana superstitio credit tremulaeque parentes.

LI. Hemitritaeo depellendo

Mortiferum magis est quod Graecis hemitritaeos
vulgatur verbis; hoc nostra dicere lingua
non potuere ulli, puto, nec volvere parentes.
Inscribes chartae quod dicitur abracadabra
saepius et subter repetes, sed detrahe summam
et magis atque magis desint elementa figuris
singula, quae semper rapies, et cetera figes,
donec in angustum redigatur littera conum:
his lino nexis collum redimire memento.
Nonnulli memorant adipem prodesse leonis.
Coralium vero si cocco nectere velis
nec dubites illi veros miscere smaragdos,
adsit baca teres niveo pretiosa colore:
talia languentis conducent vincula collo
letalesque abiget miranda potentia morbos.

LII. Fracturis vel luxis sanandis

Infandum dictu cunctis procul absit amicis,
sed fortuna potens omen convertat in hostes.
Vis indigna novo si sparserit ossa fragore,
conveniet cerebrum blandi canis addere fractis,
lintea deinde superque indutas nectere lanas,
saepius et sucos conspargere pinguis olivi:
bis septem credunt coalescere cuncta diebus.
Aut veteri Baccho caprae fimus inde petulcae:
hoc reserat clausum, trahit haerens, sanat apertum.
Si vero caput infestus colliserit ictus,
ex oleo necti vestis debebit Arachnes:
nesciet haec illinc nisi cum sanarit abire.
Quod si luxa suo decedent membra tenore,
urere femineos crines ac iungere sevum
congruet ac tali medicamine mota ligare.
Aut malvam ex pingui tritam apposuisse iuvabit.
At si conclusum servabit tibia vulnus,
stercus ovis placidae iunges adipesque vetustos,
pandere quae poterunt ulcus patuloque mederi.

LIII. Nervis incisis vel dolentibus

Haud quisquam credet disiectos vulnere nervos
ad solitum rursus revocari posse vigorem;
sed prodest terrae lumbricos indere tritos,
quis vetus et rancens sociari axungia debet.
Si vero occultus nervos dolor urit inertes,
vulturis excisos adipes rutamque remittes
aut ceram et tali recreabis languida fotu.
Convenit et calidis pelagi perfundier undis.
Carica vel betis lento cum melle iugetur
aut Baccho madefacta Ceres cum fronde cupressi,
quo poteris fotu recreare rigentia membra.
Sin autem subito replicantur corpora morbo.
Contractos revocat nervos caro sumpta columbae.

LIV. Aegris somno adsciscendo

Non solum miseros taeterrima febris adurit,
sed super optato pergit viduare sopore,
ne prosint placidi caelestia munera somni.
Charta igitur, variis pinxit quam littera verbis,
uritur, inde cinis calido potatur in amni.
Proderit et magnum capiti substernere puleium.
Prodest et mixtam lymphis potare cupressum.
Palladiis itidem sucis, quos flore rosarum
condieris, iunges madidum tritumque papaver:
quo lita frons facilem praebebit nocte quietem.
Nec non mandragorae gustu sopor additur altus.
Dilue praeterea glomeramina, quae gerit intus
clausa aries inter geminae coxendicis umbras:
inde soporati ducentur gutture potus.

LV. Lethargiae expellendae

Diximus hanc sortem miseris mortalibus esse,
ut saepe inter se mala sint contraria morbi.
Denique nonnunquam somno sic membra gravantur,
ut coniungatur leto sopor altus acerbo.
Ergo levi flamma torrentur cornua caprae,
quo nidore gravem dispellunt lumina somnum.
Aut Veneris labrum quae dicitur herba bibetur,
quae teritur prius et vino confusa liquescit.
Conveniunt acidis euphorbia mixta fluentis,
gramina vel rutae, gemina si nare trahantur.
Quidam dira iubent; septeno cimice trito
ut vitientur aquae cyathusque bibatur earum:
haec potiora putant quam dulci morte perire.

LVI. Comitiali morbo depellendo

Est subiti species morbi, cui nomen ab illo
haesit, quod fieri prohibet suffragia iusta.
Saepe etenim membris atro languore caducis
concilium populi labes horrenda diremit.
Ipse deus memorat dubiae per tempora lunae
conceptum, talis quem saepe ruina profundit.
Prodest cum veteri Baccho fel vulturis atri,
sed coclear plenum gustatu sufficit uno
seu cruor ex Progne mixtus cum polline turis;
aut apium elixum aut conditum melle fel agni;
marrubiumve pari confusum pondere mellis,
cuius terna dabis gustu coclearia in uno.
Aptus mustelae cinis est et hirundinis una.
Praeterea pluvias, hominis quas calva supino
excepit proiecta sinu, consumere prodest.
Aut lapis ex nido, vaga quem congessit hirundo,
vellitur, et nexu fovet attollitque iacentem.
Pellitur, ut fama est, gustu quoque languor anethi.

LVII. Regio morbo depellendo

Regius est vero sublimi nomine morbus
molliter hic quoniam celsa curatur in aula.
Huic rubia ex mulsa fertur conducere lympha.
Alia trita dabis vino madefacta calenti.
Vellera cum vivo suffiri sulphure prodest.

LVIII. Infantibus dentibus vel strige inquietatis

Nudum hominem primo mundi natura profudit;
insuper excruciat, niveis cum dentibus armat.
Collo igitur molli dentes nectentur equini,
qui primi fuerint pullo crescente caduci.
Aut teneris cerebrum gingivis inline porci
aut leporis niveumve hirtarum lacte caprarum.
Praeterea si forte premit strix atra puellos
virosa inmulgens exertis ubera labris,
alia praecepit Titini sententia necti,
qui veteri claras expressit more togatas.

LIX. Combusturis igne vel frigore

Sunt diversa quidem mala frigoris atque caloris,
sed tamen amborum simili nocet ulcere virus:
illa quoque usta putes quae sunt nive laesa rigente.
Conversa in cinerem platani pila curat utrumque.
At vero ambustum flammis, qui candidus ovi
sucus inest, penna inductus sanare valebit.
Aut tu sucosae cinerem perducito lanae;
aut vivam ex oleo veteri componito calcem;
hordea vel franges atque ovi candida iunges,
adsit adeps porcae: mira est haec forma medelae.
Vtere praeterea, pariter sevumque capellae
iunge, chelidoniis ac sic line vulnera sucis.
Quodque rigens ussit glacies, axungia simplex
mulcet et ex facili grata est medicamine cura.

LX. Venenis prohibendis

Ut tutus fias infestae fraude novercae
vel quicunque tuo carpetur lividus auctu,
non expectatis eat obvia cura venenis.
Ante cibos igitur iuglandis fetus edatur.
Produnt electri variantia pocula virus.
Praeterea coctae querno cum cortice lymphae
conveniunt potu demersave ficus olivo.
Saepe etiam raphanum praedixit numen edendum.
Antidotos vero multis Mithridatia fertur
consociata modis; sed Magnus scrinia regis
cum raperet victor, vilem deprendit in illis
synthesin et vulgata satis medicamina risit.
Bis denum rutae folium, salis et breve granum
iuglandesque duas, tereti tot corpore ficus:
haec oriente die parco conspersa Lyaeo
sumebat, metuens dederat quae pocula matri.

LXI. Venenis datis

Si nequit infandum praevertere cautio virus,
proximus ille gradus data pocula pellere cura.
Lacte asinae placidaeque bovis prodesse loquuntur.
Vettonicam ex parco sumunt plerique Lyaeo.
Quod si hederae sucum, quae truncos implicat altos
instilles pateris, poterunt haud ulla nocere
pocula, quae quisquam saevis vitiaverit herbis.
Si quis hyoscyamum gustarit, lacte capellae
exhausto subitos poterit mulcere furores.

LXII. Vulneribus et reduviae curandis

Vulnera tabescunt spatio vitiata vetusto,
curaque nil prodest nec ducitur ulla cicatrix.
Sed tamen herbarum tam mira potentia pollet,
ulceris annosi sinus ut coalescere possit,
marrubium si tute coquas illoque liquore
vulnus atrox foveas, cineres vel harundinis altae
inducas leporisve adspersa coagula vino
aut hederam Baccho decoctam aut semen anethi
aut cineres alni tardo cum melle ligentur.
Lumbrici terrae poterunt conducere vulnus
aut facilis lapathi coma latior ulcera purgat,
cum miscetur adeps, sed non ullo sale tactus.
Pinea praeterea vivo cum sulphure cortex
et pice cum spissa iam perdita membra reponit.

LXIII. Verrucis tollendis

Interdum existit turpi verruca papilla:
hinc quondam Fabio verum cognomen adhaesit,
qui solus patriae ’cunctando restituit rem’.
Id poterit vitium sanguis curare lacertae,
aut urina canis cum terra inducta madenti,
aut herbae sucus quae lactea nomine fertur.
Est tithymallus item tali satis apta medelae. –
Si rupta inmensos fundit verruca cruores,
purpureo triti cineres de vellere prosunt,
quod fuerit vero conchyli sanguine tinctum.

LXIV. Haemorrhoidibus medendis

Excruciant turpes anum si forte papillae,
agrestis prodest radix superaddita porri,
ne violet sanum, iuglandis fragmine clausa.
Sal niveum sumes, Beticum quod nomine dicunt,
dulcia cumque nigra iunges fuligine mella
apponesque super: pellit medicina dolorem.

Quintus Serenus Sammonicus művének 1662-es kiadásának néhány oldala.
Forrás: Google